Als ik mensen vertel over mijn onderzoek naar leiderschap en motivatie hoor ik steevast “dat is heel belangrijk, zeker nu.” Tot voor kort glimlachte en antwoordde ik bevestigend, een beetje trots omdat ik kennelijk zo’n belangrijk thema te pakken had. Maar ik vroeg nooit waarom dat zeker nu heel belangrijk is.
Ik ben het gaan vragen. De antwoorden ontliepen elkaar niet veel. Het grootste deel van de mensen begon over de uitdagende tijd waarin wij leven, met een lockdown en gedwongen thuiswerken. Het is moeilijk om je motivatie hoog te houden in tijden van Corona. Zeker met jonge kinderen thuis van school, een partner die met je wedijvert wie er op de werkkamer mag videobellen en wie er in de keuken moet. Het is niet makkelijk en zeker in de tweede lockdown merk je dat de rek eruit raakt.
Veel verhalen gaan over het missen van het directe en informele contact met collega’s. Normaal kom je elkaar tegen op kantoor, bij het koffieapparaat, in vergaderingen in de bedrijfskantine of bij de lunchwandeling; je loopt even bij elkaar langs. Die kleine informele, vaak snelle contacten is wat mensen missen. Gewoon even wat vragen of een kletspraatje. Nu moet je die momenten organiseren. Vanzelf gaat het niet. Maar in plaats daarvan slaan mensen die simpele, kleine overlegjes over.
Die overlegjes blijken echter wezenlijk bij te dragen aan de efficiëntie van met elkaar samen werken. Door het ontbreken ervan wordt het werk moeilijker en beginnen dingen stroever te lopen. De informele omgang blijkt een soort smeerolie van met elkaar werken en productief zijn. De online koffiemomentjes die sommigen organiseren vangen dit niet op.
Er is nog een ander nadeel aan het gemis van fysiek met elkaar samenwerken. In de online meetings wordt zo efficiënt mogelijk vergaderd. De werkdruk is hoog en de mensen zijn geneigd zich op de operationele uitdagingen te storten. In de, intelligente, lockdown in de eerste helft van 2020 maakten veel mensen nog wel een kleine sprong in productiviteit. Nu is die voorsprong weg en waar samengewerkt moet worden daalt de productiviteit.
Toch is dit niet waar mensen vastlopen in hun motivatie. Dat zit dieper. Mensen proberen zich op te laden en doen hun best, maar het wordt lastiger. Iemand zei laatst dat Corona de contrastvloeistof van de samenleving is omdat het de maatschappelijke pijnpunten blootlegt; De kloof tussen arm en rijk die zich verdiept en die ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen laat zien, de eenzaamheid onder ouderen, de uitzichtloosheid onder jongeren, de knelpunten in de zorg voor arbeidsgehandicapten en mensen die afhankelijk zijn van dagbesteding. Maar ook op het werk worden de pijnpunten zichtbaar.
Werk is meer dan productief zijn en resultaten boeken. Werk is ook een plek waar je je talenten kunt ontwikkelen, waar je samen met collega’s aan dingen kunt werken, waar je betekenisvol kunt bijdragen en relaties opbouwt. Werk draagt bij aan zingeving. Wat het gedwongen thuiswerken blootlegt is de vrucht van decennialang sturen op output, resultaat en aandeelhouderswaarde. Leidinggevenden wordt geleerd “to drive performance”, alsof het een auto is of een kudde schapen die gedreven moet worden. Weliswaar wordt de managers geleerd om coachend leiding te geven en niet meer als een blaffende hond om die schapen heen te rennen, maar de prestatiedruk lijkt alleen maar omhoog te gaan, en de uitval door psychosociale stress en burn-out gaan zeker niet omlaag. Er zit een verband tussen die twee zaken.
De Coronapandemie als contrastvloeistof van de samenleving brengt boven water dat we ons denken over hoe je organisaties bestuurt tegen het licht moeten houden. Het gaat om meer dan verminderen van regeldruk en prestatiemanagement of sturen op aandeelhouderswaarde. Het gaat erom de sociale en psychologische voorwaarden te scheppen waaronder mensen goed met elkaar kunnen werken. Juist nu de smeerolie van fysiek met elkaar samenwerken ontbreekt heeft dat alleen maar aan belang gewonnen.
Online meetings zouden kunnen beginnen met een check-in om te horen en te ervaren hoe het met de mensen gaat vanuit een authentieke en oprechte interesse in elkaar. Je moet juist nu de relationele banden versterken en daar aandacht en tijd aan geven. Er zijn allerlei fijne, creatieve en ontspannen manieren om de onlinebijeenkomsten in die zin in te richten en tot een hoger niveau te brengen. Dan heb je in elk geval een begin om de sociale samenhang te versterken.